آرتروز گردن یکی از مشکلات شایع اسکلتی-عضلانی است که با گذر زمان و عوامل متعددی به تدریج در مفاصل گردنی ایجاد میشود. این بیماری علاوه بر درد و خشکی موضعی گردن، میتواند تأثیرات گستردهتری بر زندگی فرد داشته باشد و به شکل درد، گزگز و ضعف در دستها ظاهر شود. آرتروز گردن به دلیل نزدیکی مهرهها و عصبهای کنترلکننده اندام فوقانی، میتواند منجر به فشار و تحریک این عصبها شود و علائم عصبی متنوعی را ایجاد کند که کیفیت زندگی و توانایی انجام فعالیتهای روزمره را مختل میکند.
آرتروز گردن چیست؟
آرتروز گردن یکی از شایعترین بیماریهای مفصلی است که بهخصوص در افراد میانسال و سالمند دیده میشود. این بیماری در اصل نوعی استئوآرتریت (Osteoarthritis) است که مفاصل ستون فقرات گردنی را درگیر میکند. استئوآرتریت یک بیماری مزمن و پیشرونده مفصلی است که در آن غضروف مفصل به تدریج تخریب میشود و در نتیجه سطوح استخوانی در مفصل با یکدیگر تماس پیدا میکنند و باعث درد، التهاب و محدودیت حرکت میشوند.
تعریف آرتروز (استئوآرتریت)
آرتروز یا استئوآرتریت، شایعترین نوع آرتریت است که در اثر فرسایش و آسیب تدریجی غضروف مفاصل ایجاد میشود. غضروف، بافتی نرم و لغزنده است که انتهای استخوانها در مفاصل را میپوشاند و نقش ضربهگیر و روانکننده را دارد. با گذشت زمان، عوامل مختلف میتوانند باعث نازک شدن، ترکخوردگی و از بین رفتن این غضروف شوند. وقتی غضروف آسیب میبیند، استخوانها بهطور مستقیم روی هم ساییده میشوند که این موضوع باعث التهاب، تورم، درد و کاهش دامنه حرکتی مفصل میشود.
استئوآرتریت بیشتر در مفاصل وزنگذار مثل زانو، لگن، ستون فقرات و البته در گردن رخ میدهد. این بیماری به تدریج پیشرفت میکند و علائم آن با گذر زمان بیشتر میشود.
علت ایجاد آرتروز در ناحیه گردن
آرتروز گردن به دلایل متعددی ایجاد میشود که میتوان آنها را به چند دسته کلی تقسیم کرد:
- فرسودگی طبیعی ناشی از افزایش سن
مهمترین علت آرتروز گردن، روند طبیعی پیری است. با افزایش سن، خاصیت ارتجاعی غضروف کاهش مییابد و بافت آن تحلیل میرود. همچنین مایع سینوویال (مایع داخل مفصل که باعث روان شدن حرکت میشود) کاهش مییابد. این تغییرات باعث میشود غضروف کمتر قادر باشد فشارها و ضربات وارده را جذب کند و آسیبپذیرتر شود. - استفاده مکرر و فشارهای مکانیکی
فعالیتهای روزمره، حرکات تکراری گردن، نشستن طولانی مدت در وضعیت نامناسب، یا مشاغلی که نیاز به خم کردن مداوم گردن دارند، باعث فشار مضاعف به مفاصل گردنی و در نتیجه تخریب غضروف میشوند. - آسیبهای قبلی و تروما
ضربههای شدید مثل تصادفات رانندگی، افتادن یا آسیبهای ورزشی میتوانند باعث آسیب به مفاصل و غضروف گردن شوند که زمینهساز بروز آرتروز گردنی در سالهای بعدی میشود. - عوامل ژنتیکی
برخی افراد به صورت ارثی مستعد بروز آرتروز هستند. اگر در خانواده فردی سابقه آرتروز گردن وجود داشته باشد، احتمال ابتلای دیگر اعضا بیشتر است. - چاقی و افزایش وزن
اضافه وزن باعث افزایش فشار بر مفاصل ستون فقرات میشود و میتواند روند فرسایش غضروف را تسریع کند. - اختلالات ساختاری ستون فقرات
بعضی بیماریها یا ناهنجاریها مثل لغزش مهرهها (Spondylolisthesis) یا دیسکهای آسیبدیده میتوانند باعث فشار غیرطبیعی روی مفاصل گردنی شوند و زمینه آرتروز را فراهم کنند.
رتروز گردن یا استئوآرتریت گردنی، بیماریای است که به مرور زمان با تخریب غضروف مفاصل بین مهرههای گردنی ایجاد میشود. عوامل مختلفی از جمله افزایش سن، فشارهای مکرر، آسیبهای قبلی و عوامل ژنتیکی در بروز این بیماری نقش دارند. ساختار پیچیده ستون فقرات گردنی با مهرهها، دیسکها و مفاصل فاست به گونهای است که هر گونه تخریب در این نواحی میتواند باعث درد گردن و انتشار آن به دستها شود و عملکرد فرد را تحت تأثیر قرار دهد. شناخت دقیق این ساختار و علتهای آرتروز گردن، اولین گام در تشخیص و درمان موفقیتآمیز این بیماری است.
چگونه آرتروز گردن باعث درد دست میشود؟
آرتروز گردن تنها محدود به درد و محدودیت حرکت در ناحیه گردن نمیماند، بلکه میتواند علائمی در نقاط دیگر بدن، بهخصوص دستها ایجاد کند. این مسئله به دلیل ساختار پیچیده ستون فقرات گردنی و ارتباط نزدیک مهرهها و مفاصل با ریشههای عصبی است که از نخاع خارج میشوند و حس و حرکت دستها را کنترل میکنند. آرتروز گردن باعث فشردگی و تحریک این عصبها شده و در نتیجه علائم درد، گزگز، بیحسی و ضعف عضلانی در دستها ایجاد میشود.
فشرده شدن عصبها در ناحیه گردن:
در حالت طبیعی، ریشههای عصبی که از نخاع در ناحیه گردن خارج میشوند، از فضاهای باز بین مهرهها عبور میکنند و در مسیر خود به عضلات و پوست دستها میروند. اما با پیشرفت آرتروز، چند تغییر مهم رخ میدهد:
- کاهش فضای بین مهرهها: تحلیل غضروفها و دیسکهای بین مهرهای باعث کاهش ارتفاع فضای بین مهرهها میشود. این کاهش فضای باعث فشار بر ریشههای عصبی میگردد.
- تشکیل خارهای استخوانی (استئوفیتها): خارهای استخوانی که در اطراف مفاصل و مهرهها رشد میکنند، میتوانند فضای عبور عصبها را تنگ کرده و عصبها را فشرده کنند.
- التهاب و تورم: التهاب ناشی از آرتروز در بافتهای اطراف میتواند به افزایش فشار روی عصبها منجر شود.
این فشردگی و تحریک عصبها باعث ایجاد درد شدید و انتشار آن به سمت دستها میشود. در موارد شدید، عملکرد عصبی نیز دچار اختلال شده و علائم حسی و حرکتی در دستها دیده میشود.
تأثیر آرتروز بر ریشههای عصبی و کانال نخاعی:
ریشههای عصبی گردنی در فضای محدودی بین مهرهها و دیسکها عبور میکنند. آرتروز با ایجاد تغییرات ساختاری متعدد در این ناحیه، میتواند منجر به تنگی کانال نخاعی یا تنگی سوراخهای عصبی (foramina) شود:
- تنگی کانال نخاعی: با افزایش ضخامت رباطها، رشد خارهای استخوانی و تغییر شکل مهرهها، کانال نخاعی که نخاع و ریشههای عصبی در آن قرار دارند تنگ میشود. این وضعیت میتواند نخاع را تحت فشار قرار داده و باعث بروز علائم جدیتر عصبی گردد.
- فشردگی ریشههای عصبی: سوراخهای بین مهرهای که عصبها از آنها خارج میشوند نیز ممکن است تنگ شوند و باعث گیر افتادن و فشرده شدن عصبها شوند.
- کاهش خونرسانی به عصبها: التهاب و فشار مداوم میتواند خونرسانی به ریشههای عصبی را کاهش دهد و عملکرد آنها را مختل کند.
این اختلالات باعث بروز دردهای منتشر، گزگز، بیحسی، و حتی ضعف عضلانی در دستها میشود که بسته به شدت فشردگی، ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشند.
علل نوروپاتی گردنی و انتشار درد به دستها
نوروپاتی گردنی به مجموعه علائمی گفته میشود که به دلیل آسیب یا فشار روی عصبهای گردنی به وجود میآید و باعث انتشار درد و سایر علائم به سمت دستها میشود. این علائم به علت تأثیر آرتروز بر ساختارهای عصبی گردن بروز میکنند:
- درد منتشر: درد ناشی از تحریک عصب گردنی اغلب به سمت شانه، بازو و دستها منتشر میشود و ممکن است به صورت سوزش یا تیر کشیدن حس شود.
- گزگز و بیحسی: فشردگی عصب باعث اختلال در انتقال پیامهای حسی شده و منجر به احساس مورمور، گزگز یا بیحسی در دستها میشود.
- ضعف عضلانی: در موارد پیشرفته، فشردگی عصبها میتواند عملکرد عضلات دست را مختل کرده و باعث ضعف یا کاهش توان حرکتی شود.
- کاهش رفلکسها: آسیب عصبی ممکن است باعث کاهش رفلکسهای طبیعی دست و بازو شود که در معاینه پزشک قابل تشخیص است.
علائم نوروپاتی گردنی معمولاً به آرامی شروع شده و به مرور شدیدتر میشوند. تشخیص زودهنگام و درمان به موقع میتواند از پیشرفت بیماری و ایجاد عوارض جدی جلوگیری کند.
آرتروز گردن به دلیل تخریب غضروف و تغییرات استخوانی باعث کاهش فضای عبور عصبها و فشردگی آنها میشود. این فشار روی ریشههای عصبی و نخاع باعث ایجاد درد، گزگز، بیحسی و ضعف عضلانی در دستها میشود که با نام نوروپاتی گردنی شناخته میشود. شناخت این مکانیسمها و توجه به علائم اولیه برای درمان به موقع و پیشگیری از عوارض جدی بسیار مهم است. درمانهای متنوعی از فیزیوتراپی تا جراحی وجود دارند که بسته به شدت بیماری انتخاب میشوند و میتوانند کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشند.
علائم و نشانههای آرتروز گردن و درد دست
آرتروز گردن میتواند مجموعهای از علائم مختلف را ایجاد کند که نه تنها محدود به ناحیه گردن هستند بلکه به دستها و حتی سر نیز کشیده میشوند. شناخت دقیق این علائم برای تشخیص به موقع و درمان مؤثر بیماری بسیار مهم است. علائم معمول آرتروز گردن و درد دست به چند دسته اصلی تقسیم میشوند که در ادامه هر یک را به تفصیل شرح میدهیم.
· درد موضعی گردن:
درد موضعی در ناحیه گردن یکی از شایعترین علائم آرتروز گردن است که معمولاً به صورت درد مبهم، تیرکشنده یا سوزشی احساس میشود و اغلب با حرکت دادن گردن، خم شدن یا چرخاندن سر تشدید میشود. این درد ناشی از التهاب مفاصل و تخریب غضروف است که باعث خشکی و کاهش روانی مفاصل میشود و عضلات اطراف نیز به دلیل تلاش برای تثبیت این مفاصل آسیبدیده دچار اسپاسم و گرفتگی میگردند. به همین دلیل درد گردن معمولاً با سفتی و محدودیت حرکت همراه است و در مواردی میتواند کیفیت خواب و فعالیتهای روزمره فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
· درد، گزگز و بیحسی در دستها:
وقتی آرتروز گردن باعث فشار و تحریک ریشههای عصبی شود، علائم عصبی مانند درد منتشر، گزگز و بیحسی در دستها ظاهر میشوند که به آن نوروپاتی گردنی گفته میشود. این درد ممکن است از گردن به شانه، بازو و انگشتان انتشار یابد و به صورت تیرکشیدن یا سوزش حس شود؛ همچنین گزگز و مورمور در نواحی مختلف دست باعث احساس ناخوشایند و کاهش حس طبیعی میشود. بیحسی نیز به دلیل اختلال در انتقال پیامهای عصبی به وجود میآید و میتواند در فعالیتهای ظریف دستها اختلال ایجاد کند. شدت این علائم بسته به میزان فشردگی عصب متفاوت است و میتواند یک یا هر دو دست را درگیر کند.
· کاهش قدرت و ضعف عضلانی:
فشار مزمن و طولانیمدت روی عصبهای گردنی ناشی از آرتروز میتواند عملکرد عضلات دست را تحت تأثیر قرار دهد و باعث ضعف عضلانی شود که در نتیجه فرد قدرت کافی برای گرفتن اشیاء، انجام حرکات ظریف و حتی فعالیتهای روزمره را ندارد. این ضعف ممکن است به تدریج افزایش یافته و در موارد پیشرفته منجر به تحلیل عضلات یا آتروفی شود که آسیب غیرقابل بازگشت به عضلات را نشان میدهد. کاهش هماهنگی و کنترل حرکتی دستها نیز از عوارض ناشی از فشار عصبی است که نیازمند پیگیری پزشکی و درمان به موقع است تا از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.
· محدودیت حرکتی گردن:
پیشرفت آرتروز گردن باعث التهاب و خشکی مفاصل و رباطهای اطراف مهرهها میشود که در نهایت منجر به کاهش دامنه حرکتی گردن میگردد. این محدودیت شامل دشواری در چرخش سر به طرفین، خم و راست کردن گردن و احساس سفتی و گرفتگی عضلات گردنی است که معمولاً پس از دورههای استراحت یا خواب تشدید میشود. محدودیت حرکتی گردن کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار داده و انجام فعالیتهای روزمره مانند رانندگی، کار با کامپیوتر یا حتی نگاه کردن به اطراف را دشوار میکند. این علامت اغلب با درد و التهاب همراه است و نیازمند درمانهای فیزیوتراپی و اصلاح عادات حرکتی است.
· سرگیجه و سردردهای مرتبط:
آرتروز گردن میتواند با فشار روی عصبها و رگهای خونی ناحیه گردن باعث بروز سرگیجه و سردرد شود که به علت کاهش جریان خون یا تحریک عصبهای مرتبط با مغز به وجود میآید. سرگیجه ممکن است به صورت احساس سبکی سر یا عدم تعادل ظاهر شود و سردردهای پسسری یا پیشانی نیز معمولاً با گرفتگی عضلات گردن همراه است و با حرکت دادن گردن تشدید میشود. این علائم نشاندهنده تاثیر گستردهتر آرتروز روی سیستم عصبی و عروقی بدن بوده و اهمیت توجه به آنها در تشخیص و درمان بیماری را افزایش میدهد.
درمانهای غیرجراحی آرتروز گردن و درد دست
آرتروز گردن و درد دست ناشی از آن، معمولاً با درمانهای غیرجراحی قابل مدیریت و کنترل است. هدف این درمانها کاهش درد، بهبود عملکرد گردن و دستها، و پیشگیری از پیشرفت بیماری است. درمانهای غیرجراحی متنوعی وجود دارند که در ادامه هر یک را به تفصیل توضیح میدهیم.
تغییر سبک زندگی و اصلاح حرکات:
یکی از پایههای مهم درمان آرتروز گردن، تغییر سبک زندگی و اصلاح نحوه انجام فعالیتهای روزمره است. حفظ وضعیت صحیح بدن هنگام نشستن، ایستادن و خوابیدن به کاهش فشار روی مهرهها و مفاصل کمک میکند. آموزش نحوه درست خم کردن، چرخاندن و بلند کردن اشیاء با استفاده از حرکات اصولی و اجتناب از حرکات ناگهانی و مکرر، از بروز آسیبهای بیشتر جلوگیری میکند. همچنین کاهش وزن در افراد دارای اضافه وزن فشار روی گردن را کاهش میدهد. ترک سیگار، رعایت رژیم غذایی سالم و انجام فعالیتهای بدنی منظم نیز از دیگر اقدامات مؤثر در کنترل آرتروز گردن هستند.
داروهای مسکن و ضد التهاب:
برای کنترل درد و التهاب ناشی از آرتروز گردن، پزشکان معمولاً داروهای مختلفی را تجویز میکنند. این داروها شامل مسکنهای غیرنسخهای مانند استامینوفن و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن هستند که درد را کاهش داده و التهاب مفاصل را کنترل میکنند. در موارد درد شدیدتر، داروهای قویتر یا تزریقهای موضعی کورتیکواستروئید ممکن است تجویز شود. البته مصرف این داروها باید تحت نظر پزشک و در مدت زمان محدود انجام شود تا از عوارض جانبی جلوگیری شود.
فیزیوتراپی و ورزشهای مخصوص:
فیزیوتراپی نقش بسیار مهمی در درمان آرتروز گردن دارد و معمولاً یکی از اولین گزینههای درمانی است. فیزیوتراپیست با استفاده از تمرینات کششی، تقویتی و تکنیکهای مخصوص، به بهبود انعطافپذیری مفاصل، تقویت عضلات گردن و کاهش فشار روی مهرهها کمک میکند. ورزشهای مخصوص آرتروز گردن باعث افزایش دامنه حرکتی، کاهش درد و بهبود عملکرد عضلات میشوند. علاوه بر تمرینات، روشهایی مانند اولتراسوند، تحریک الکتریکی و گرما درمانی نیز برای کاهش التهاب و درد کاربرد دارند. پیگیری منظم برنامه فیزیوتراپی به پیشگیری از پیشرفت بیماری کمک میکند.
استفاده از گردنبند طبی (در موارد خاص):
در برخی موارد خاص و کوتاه مدت، استفاده از گردنبند طبی (کولار) برای تثبیت و کاهش حرکت گردن توصیه میشود. این گردنبندها با محدود کردن حرکات گردن به کاهش فشار روی مهرهها و مفاصل کمک میکنند و معمولاً در دورههای درد شدید یا بعد از آسیبهای ناگهانی کاربرد دارند. با این حال، استفاده طولانیمدت از گردنبند طبی ممکن است باعث ضعف عضلات گردن و کاهش انعطافپذیری شود، بنابراین باید تحت نظر پزشک و به صورت محدود استفاده شود.
ماساژ و روشهای مکمل:
ماساژ درمانی به عنوان یک روش مکمل میتواند به کاهش تنش عضلانی، بهبود گردش خون و کاهش درد آرتروز گردن کمک کند. ماساژ آرامبخش عضلات گردن و شانهها باعث کاهش گرفتگی و اسپاسم عضلانی میشود و احساس راحتی و آرامش را افزایش میدهد. علاوه بر ماساژ، روشهای مکمل دیگری مانند طب سوزنی، ریلکسیشن، یوگا و مدیتیشن نیز میتوانند در کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی بیماران مؤثر باشند. البته استفاده از این روشها باید همراه با درمانهای پزشکی و با مشورت پزشک صورت گیرد.
درمانهای جراحی و مداخلات تخصصی آرتروز گردن و درد دست
در مواردی که درمانهای غیرجراحی مؤثر واقع نشوند یا علائم بیماری شدید و پیشرونده باشند، جراحی و مداخلات تخصصی به عنوان گزینه درمانی مطرح میشوند. هدف از این درمانها کاهش فشار روی عصبها، تثبیت مهرهها و بهبود عملکرد بیمار است. در ادامه هر یک از جنبههای مرتبط با درمانهای جراحی آرتروز گردن را به تفصیل بررسی میکنیم.
شرایط نیاز به جراحی:
تصمیم به انجام جراحی آرتروز گردن زمانی گرفته میشود که علائم بیماری شدید و پیشرونده شده باشند و درمانهای غیرجراحی مانند دارو، فیزیوتراپی و اصلاح سبک زندگی نتوانند درد و اختلالات عصبی را کنترل کنند. در مواردی که بیمار دچار ضعف عضلانی قابل توجه، تحلیل عضلات، درد شدید و مداوم یا علائم عصبی جدی مانند بیحسی گسترده و از دست دادن کنترل حرکتی باشد، جراحی ضرورت مییابد. همچنین زمانی که تنگی شدید کانال نخاعی یا فشار مداوم روی ریشههای عصبی موجب تهدید نخاع و عملکرد عصبی شود، جراحی به عنوان راهکار نهایی مطرح میگردد تا از آسیبهای جبرانناپذیر جلوگیری شود.
انواع جراحیهای متداول:
جراحیهای آرتروز گردن به چند روش اصلی انجام میشود که شامل دکمپرشن، فیوژن و جایگزینی دیسک است. دکمپرشن یا آزادسازی فشار عصبی به معنای حذف بخشی از استخوان، خارهای استخوانی یا دیسک آسیبدیده برای باز کردن فضای عبور عصبهاست که میتواند به صورت از جلو یا پشت گردن انجام شود. فیوژن ستون فقرات عملی است که در آن دو یا چند مهره با استفاده از پیوند استخوان یا ایمپلنتهای فلزی به هم متصل و تثبیت میشوند تا حرکت در ناحیه آسیبدیده کاهش یابد و فشار از روی عصبها برداشته شود. جایگزینی دیسک مصنوعی نیز روشی نوین است که در آن دیسک آسیبدیده برداشته و با دیسک مصنوعی جایگزین میشود تا حرکت طبیعی مهرهها حفظ شود و فشار عصبی کاهش یابد.
مزایا و عوارض جراحی:
جراحی آرتروز گردن میتواند مزایای قابل توجهی از جمله کاهش سریع درد، بهبود علائم عصبی و افزایش کیفیت زندگی بیمار به همراه داشته باشد، اما با خطرات و عوارض احتمالی نیز همراه است. مزایای اصلی شامل کاهش فشار روی عصبها، پیشگیری از پیشرفت ضعف عضلانی و بازگرداندن توانایی حرکتی هستند. از سوی دیگر، عوارضی مانند عفونت محل جراحی، آسیب عصبی، خونریزی، تشکیل لخته خون و واکنش به مواد ایمپلنت وجود دارند که میتوانند باعث مشکلات پس از عمل شوند. همچنین برخی بیماران ممکن است با محدودیت حرکت پس از فیوژن یا بازگشت درد مواجه شوند که نیازمند مراقبت و پیگیری است.
روند بهبودی پس از جراحی:
پس از جراحی آرتروز گردن، روند بهبودی معمولاً چند هفته تا چند ماه طول میکشد و شامل مراقبتهای ویژه و فیزیوتراپی است. در ابتدا کنترل درد با داروهای مسکن و مراقبت از محل جراحی اهمیت دارد و ممکن است پزشک استفاده محدود از گردنبند طبی را توصیه کند تا مهرهها تثبیت شوند. با گذشت زمان، انجام تمرینات فیزیوتراپی به منظور بازیابی دامنه حرکت، تقویت عضلات گردن و بهبود عملکرد ضروری است. مراجعات منظم به پزشک برای ارزیابی وضعیت و پیشگیری از عوارض نیز بخشی از روند بهبودی است. رعایت نکات ایمنی و اجتناب از فعالیتهای سنگین در این دوران، نقش مهمی در موفقیت درمان دارد.
آرتروز گردن؛ پلی به سوی درد دست و راهکاری برای زندگی بهتر
آرتروز گردن، با تخریب تدریجی مفاصل و فشار بر عصبهای حساس، میتواند نه تنها درد و محدودیت حرکت در گردن ایجاد کند، بلکه به شکل درد، گزگز و ضعف در دستها نیز خود را نشان دهد و کیفیت زندگی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. شناخت علائم اولیه و درک عمیق مکانیسمهای این بیماری، کلید تشخیص به موقع و پیشگیری از پیشرفت آسیبهاست. با بهرهگیری از درمانهای غیرجراحی مانند اصلاح سبک زندگی، دارودرمانی، فیزیوتراپی و در موارد لازم مداخلات جراحی، میتوان درد را کاهش داد، عملکرد عصبی را بهبود بخشید و به زندگی فعال و بدون محدودیت بازگشت. مراقبت و توجه مستمر به سلامت گردن، سرمایهای است برای حفظ کیفیت زندگی و آزادی حرکت در آینده.