ستون فقرات، ستون اصلی حمایت از بدن و مرکز تعادل حرکتی ماست. هرگونه آسیب یا شکستگی مهره‌ها می‌تواند باعث درد شدید، محدودیت در فعالیت‌های روزمره و کاهش کیفیت زندگی شود. از میان روش‌های درمانی موجود، ورتبروپلاستی به عنوان یک روش کم‌تهاجمی و مؤثر، توانسته جایگاه ویژه‌ای در درمان شکستگی‌های فشاری مهره‌ها پیدا کند. این روش نه تنها درد را به سرعت کاهش می‌دهد، بلکه امکان تثبیت مهره آسیب‌دیده و جلوگیری از بدشکلی ستون فقرات را فراهم می‌کند.
با پیشرفت تکنولوژی پزشکی و استفاده از تصویربرداری دقیق، ورتبروپلاستی به بیماران مسن، مبتلایان به پوکی استخوان و افرادی که درمان‌های محافظه‌کارانه پاسخگو نبوده‌اند، فرصتی دوباره برای بازگشت به فعالیت‌های روزمره و زندگی مستقل می‌دهد.
ورتبروپلاستی چیست؟
ورتبروپلاستی یک روش جراحی کم‌تهاجمی است که برای درمان شکستگی‌های فشاری مهره‌های ستون فقرات به کار می‌رود. در این روش، پزشک از طریق یک سوزن ظریف و تحت هدایت تصویربرداری (معمولاً فلوروسکوپی یا سی‌تی‌اسکن) به داخل مهره آسیب‌دیده وارد می‌شود و سپس سیمان استخوانی مخصوص (Polymethylmethacrylate – PMMA) را تزریق می‌کند. این سیمان بعد از تزریق سخت می‌شود و باعث ثابت شدن مهره، کاهش درد و جلوگیری از بدشکلی ستون فقرات می‌گردد.
ورتبروپلاستی به دلیل ماهیت کم‌تهاجمی خود، به بیماران اجازه می‌دهد که بسیار سریع‌تر نسبت به جراحی باز، درد خود را کاهش دهند و به فعالیت‌های روزمره بازگردند. این روش به ویژه در افراد مسن یا کسانی که به دلیل پوکی استخوان یا بیماری‌های زمینه‌ای نمی‌توانند جراحی سنگین انجام دهند، کاربرد فراوانی دارد.
مزیت کلیدی ورتبروپلاستی در ثبات مهره و کاهش فوری درد بدون نیاز به باز کردن شکم یا پشت بیمار است. همچنین خطرات و دوره نقاهت آن نسبت به جراحی‌های سنتی بسیار کمتر است.
چه افرادی کاندیدای ورتبروپلاستی هستند؟
ورتبروپلاستی یک روش درمانی مؤثر است، اما همه بیماران نمی‌توانند از آن بهره ببرند. تعیین کاندیدای مناسب برای این عمل به نوع شکستگی، وضعیت سلامتی عمومی و هدف درمانی بستگی دارد. در ادامه، گروه‌های اصلی کاندیداها و مواردی که باید از انجام این روش اجتناب شود، بررسی می‌شود.
بیماران مبتلا به شکستگی‌های فشاری ستون فقرات
اصلی‌ترین کاندیدای ورتبروپلاستی، بیمارانی هستند که دچار شکستگی فشاری مهره‌ها شده‌اند. این نوع شکستگی معمولاً در قسمت پشتی یا میانی ستون فقرات (مهره‌های قفسه سینه و کمری) رخ می‌دهد و می‌تواند باعث درد شدید، محدودیت حرکتی و تغییر شکل ستون فقرات شود.
علائم شایع شکستگی فشاری عبارت‌اند از:
- درد شدید در ناحیه کمر یا پشت، به‌ویژه هنگام ایستادن یا راه رفتن
- کاهش ارتفاع مهره و ایجاد انحنای ستون فقرات (به ویژه کیفوز)
- کاهش توانایی انجام فعالیت‌های روزمره
ورتبروپلاستی با تزریق سیمان استخوانی به مهره آسیب‌دیده باعث تثبیت آن و کاهش فوری درد می‌شود. این روش به خصوص زمانی مؤثر است که درمان دارویی و استراحت مطلق نتواند درد بیمار را کنترل کند.
نقش پوکی استخوان در نیاز به این روش
یکی از شایع‌ترین دلایل شکستگی فشاری مهره‌ها، پوکی استخوان (Osteoporosis) است. پوکی استخوان باعث کاهش تراکم و استحکام استخوان‌ها می‌شود و حتی فشارهای کم و طبیعی مانند ایستادن یا خم شدن می‌تواند موجب شکستگی شود.
در بیماران مسن، به ویژه خانم‌ها پس از یائسگی، شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان بسیار شایع است و می‌تواند کیفیت زندگی را به شدت کاهش دهد. ورتبروپلاستی در این بیماران مزایای مهمی دارد:
- کاهش سریع درد و امکان بازگشت به فعالیت‌های روزمره
- جلوگیری از بدشکلی ستون فقرات و کاهش کیفوز (قوز کمر)
- کاهش نیاز به داروهای ضد درد طولانی‌مدت و وابستگی به مسکن‌ها
به همین دلیل، پزشکان اغلب برای سالمندان مبتلا به پوکی استخوان و شکستگی‌های فشاری دردناک که به درمان‌های محافظه‌کارانه پاسخ نداده‌اند، ورتبروپلاستی را توصیه می‌کنند.
چه کسانی نباید این عمل را انجام دهند؟ (موارد منع مصرف)
با وجود مؤثر بودن ورتبروپلاستی، این روش برای همه بیماران مناسب نیست. برخی شرایط می‌توانند خطر عوارض یا عدم موفقیت جراحی را افزایش دهند. موارد منع مصرف شامل:
- عفونت فعال در محل تزریق یا سیستمیک
- وجود عفونت می‌تواند باعث انتشار باکتری‌ها به داخل مهره و عوارض شدید شود.
- مشکلات خونریزی یا اختلالات انعقادی
- بیمارانی که داروهای ضد انعقاد مصرف می‌کنند یا اختلالات خونریزی دارند، در معرض خطر خونریزی غیرقابل کنترل هستند.
- شکستگی‌های حاد با تخریب شدید مهره
- در برخی شکستگی‌ها که قسمت زیادی از مهره خرد شده و پایدار نیست، ورتبروپلاستی ممکن است مؤثر نباشد و جراحی باز ضروری شود.
- آسیب‌های شدید عصبی یا نخاعی همراه با شکستگی
- در صورتی که شکستگی باعث فشار مستقیم بر نخاع یا ریشه‌های عصبی شده باشد، ابتدا ممکن است نیاز به روش‌های جراحی باز برای تخلیه فشار عصبی وجود داشته باشد.
- حساسیت یا آلرژی به سیمان استخوانی (PMMA)
- برخی بیماران ممکن است نسبت به ماده تزریقی حساسیت داشته باشند، در این موارد باید از روش جایگزین استفاده شود.
- بیماران بسیار ضعیف یا با بیماری‌های سیستمیک کنترل‌نشده
- در بیماران مبتلا به مشکلات قلبی، ریوی یا کلیوی شدید، خطر جراحی حتی به صورت کم‌تهاجمی افزایش می‌یابد و تصمیم‌گیری باید با دقت انجام شود.
تصمیم‌گیری نهایی باید توسط متخصص ستون فقرات و پس از بررسی کامل وضعیت بیمار انجام شود.
مراحل و نحوه انجام جراحی ورتبروپلاستی
ورتبروپلاستی یک روش جراحی کم‌تهاجمی و دقیق برای درمان شکستگی‌های فشاری مهره‌های ستون فقرات است که به‌طور گسترده در بیماران مسن یا کسانی که دچار پوکی استخوان هستند استفاده می‌شود. این عمل با هدف کاهش درد، تثبیت مهره و جلوگیری از بدشکلی ستون فقرات انجام می‌شود و برخلاف جراحی‌های باز، نیاز به برش بزرگ یا بی‌هوشی عمومی سنگین ندارد. موفقیت این روش به دقت پزشک، تجهیزات تصویربرداری و همکاری بیمار قبل و بعد از عمل وابسته است.
آماده‌سازی بیمار قبل از عمل
قبل از انجام ورتبروپلاستی، بیمار باید تحت یک ارزیابی کامل پزشکی قرار گیرد تا خطر عوارض احتمالی به حداقل برسد. این ارزیابی شامل بررسی سابقه بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، فشار خون، مشکلات قلبی و کلیوی و همچنین داروهایی است که بیمار مصرف می‌کند، به ویژه داروهای ضد انعقاد. علاوه بر این، آزمایش‌های خون برای بررسی عملکرد کلیه، کبد و وضعیت انعقادی انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود بیمار می‌تواند عمل را تحمل کند.
در مرحله بعد، بیمار نیاز به تصویربرداری دقیق دارد. انجام رادیوگرافی، سی‌تی‌اسکن یا MRI به پزشک امکان می‌دهد تا محل دقیق شکستگی، شدت آسیب و مسیر مناسب برای تزریق سیمان استخوانی را تعیین کند. این تصاویر همچنین به انتخاب نوع سیمان و حجم لازم برای تزریق کمک می‌کنند تا مهره به‌طور کامل تثبیت شود و خطر نشتی کاهش یابد.
علاوه بر جنبه‌های فیزیکی، آمادگی روانی بیمار نیز اهمیت بالایی دارد. پزشک باید مراحل عمل، مزایا، عوارض احتمالی و دوره نقاهت را به بیمار توضیح دهد تا اضطراب کاهش یابد و بیمار با آگاهی کامل وارد عمل شود. توضیح اینکه عمل با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود و درد حین عمل بسیار کم است، به کاهش نگرانی بیماران کمک زیادی می‌کند.
مراحل اصلی عمل
عمل ورتبروپلاستی معمولاً تحت بی‌حسی موضعی و آرام‌بخش وریدی انجام می‌شود و شامل چند مرحله دقیق است. ابتدا بیمار روی میز جراحی در وضعیت مناسب قرار می‌گیرد و محل ورود سوزن با مواد ضدعفونی‌کننده استریل می‌شود. بی‌حسی موضعی در پوست و عضلات اطراف مهره تزریق شده و در صورت نیاز، آرام‌بخش وریدی برای کاهش اضطراب و درد خفیف به بیمار داده می‌شود. این مرحله باعث می‌شود بیمار کاملاً راحت باشد و بدون درد عمل انجام شود.
پس از بی‌حسی، پزشک با هدایت تصویربرداری زنده (فلوروسکوپی یا سی‌تی‌اسکن) مسیر مناسب برای ورود سوزن را پیدا می‌کند و سوزن ظریف را وارد مهره آسیب‌دیده می‌کند. این مرحله حساسیت بالایی دارد زیرا باید از آسیب به نخاع، ریشه‌های عصبی یا عروق اطراف جلوگیری شود. دقت در این مرحله، کلید موفقیت عمل و کاهش ریسک عوارض است.
در مرحله بعد، سیمان استخوانی (PMMA) به داخل مهره تزریق می‌شود. این ماده پس از چند دقیقه سفت شده و مهره را به طور مؤثری ثابت و پایدار می‌کند. پزشک با کنترل دقیق تصاویر رادیولوژی از نشتی سیمان به خارج مهره یا اطراف نخاع جلوگیری می‌کند. پس از تثبیت، سوزن خارج شده و محل ورود پانسمان می‌گردد. در صورت نیاز، این مراحل می‌تواند برای چند مهره آسیب‌دیده دیگر نیز تکرار شود.
مدت زمان جراحی و شرایط اتاق عمل
عمل ورتبروپلاستی معمولاً بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد و بسته به تعداد مهره‌های تحت درمان و پیچیدگی شکستگی، ممکن است کمی بیشتر شود. این کوتاه بودن زمان جراحی یکی از مزایای مهم ورتبروپلاستی است زیرا بیمار کمتر تحت بی‌هوشی یا بی‌حسی طولانی قرار می‌گیرد و دوره نقاهت کوتاه‌تر می‌شود.
اتاق عمل برای انجام ورتبروپلاستی باید کاملاً مجهز باشد. حضور تیم جراحی شامل جراح ستون فقرات، تکنسین تصویربرداری و پرستار متخصص ضروری است. همچنین تجهیزات کنترل اضطراری فشار خون، علائم حیاتی و واکنش آلرژیک به مواد تزریقی باید در دسترس باشد. استفاده از فلوروسکوپی یا سی‌تی‌اسکن برای هدایت سوزن و بررسی محل تزریق سیمان، نقش حیاتی در موفقیت عمل دارد و از بروز عوارض جدی جلوگیری می‌کند.
با توجه به کم‌تهاجمی بودن روش، اغلب بیماران می‌توانند چند ساعت پس از عمل تحت نظر کوتاه مدت ترخیص شوند و با رعایت نکات مراقبتی و دارویی، به زندگی روزمره بازگردند. این ویژگی باعث شده ورتبروپلاستی گزینه‌ای مناسب برای بیماران مسن یا کسانی باشد که جراحی باز برایشان خطرناک است.
مراقبت‌های بعد از جراحی ورتبروپلاستی
پس از انجام ورتبروپلاستی، مراقبت‌های بعد از عمل نقش بسیار مهمی در تثبیت نتایج، کاهش عوارض و بازگشت سریع بیمار به زندگی روزمره دارند. رعایت دقیق توصیه‌های پزشک و تیم درمانی، کیفیت نتیجه عمل را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد و از شکستگی‌های بعدی مهره‌ها جلوگیری می‌کند.
استراحت و زمان بازگشت به فعالیت‌های روزمره
یکی از نکات کلیدی پس از ورتبروپلاستی، تعادل بین استراحت کافی و شروع فعالیت‌های سبک روزمره است. برخلاف جراحی‌های باز ستون فقرات که نیاز به بستری طولانی دارند، اکثر بیماران می‌توانند چند ساعت پس از عمل، تحت نظر کوتاه مدت، ترخیص شوند. در روزهای اولیه پس از جراحی، بیمار باید از حرکات شدید، بلند کردن اجسام سنگین و خم شدن بیش از حد اجتناب کند تا مهره تازه تثبیت شده فرصت کافی برای سفت شدن کامل سیمان داشته باشد.
شروع تدریجی فعالیت‌های سبک مانند پیاده‌روی کوتاه در منزل به جریان خون و بهبود وضعیت عمومی بیمار کمک می‌کند. معمولاً پزشکان توصیه می‌کنند که فعالیت‌های روزمره سبک را از روز دوم تا سوم بعد از عمل آغاز کرده و به مرور افزایش دهند. رعایت این برنامه به بیمار امکان می‌دهد که بدون فشار بیش از حد بر ستون فقرات، به زندگی عادی بازگردد و از بروز درد یا شکستگی مجدد جلوگیری شود.
داروها و مکمل‌های مورد نیاز
پس از جراحی، استفاده از داروهای تجویزی و مکمل‌ها بخش مهمی از مراقبت‌های بعد از عمل است. پزشک ممکن است داروهای زیر را توصیه کند:
- مسکن‌ها: برای کنترل درد خفیف تا متوسط، معمولاً مسکن‌های خوراکی مانند استامینوفن یا داروهای غیرمخدر استفاده می‌شوند. مصرف داروها باید طبق دستور پزشک و بدون توقف ناگهانی انجام شود.
- داروهای ضد التهاب و ضد تورم: در صورت نیاز، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID) برای کاهش تورم و التهاب محل جراحی تجویز می‌شوند، البته با کنترل دوز و مدت زمان مصرف.
- مکمل‌های تقویت استخوان: در بیماران مبتلا به پوکی استخوان، استفاده از کلسیم، ویتامین D و داروهای ضد پوکی استخوان ضروری است تا تراکم استخوان افزایش یابد و ریسک شکستگی‌های بعدی کاهش یابد.
رعایت دقیق زمان و دوز داروها، به ویژه در هفته‌های اول پس از عمل، از اهمیت بالایی برخوردار است و باعث می‌شود روند بهبود سریع‌تر و بدون عارضه پیش برود.
تمرینات و فیزیوتراپی پس از عمل
ورزش‌های سبک و برنامه فیزیوتراپی مناسب پس از عمل، نقش حیاتی در بازیابی عملکرد ستون فقرات دارند. هدف اصلی این تمرینات، تقویت عضلات پشتی و شکمی، بهبود انعطاف‌پذیری و حفظ ثبات ستون فقرات است.
برخی از تمرینات رایج پس از ورتبروپلاستی شامل:
- پیاده‌روی کوتاه و تدریجی
- حرکات کششی سبک عضلات پشت و شانه
- تمرینات تقویت عضلات شکم و لگن تحت نظر فیزیوتراپیست
شروع فیزیوتراپی معمولاً چند روز پس از عمل یا پس از تایید پزشک انجام می‌شود. توجه به این نکته ضروری است که تمرینات باید با شدت کم و تحت نظر متخصص انجام شوند تا مهره تازه تثبیت شده آسیب نبیند و فشار غیرضروری ایجاد نشود.
عوارض احتمالی ورتبروپلاستی
ورتبروپلاستی به عنوان یک روش کم‌تهاجمی و مؤثر برای درمان شکستگی‌های فشاری مهره‌ها شناخته می‌شود، اما مانند هر روش جراحی دیگر، خطر بروز برخی عوارض بالقوه وجود دارد. آگاهی از این عوارض و اقدامات پیشگیرانه می‌تواند میزان ریسک را کاهش دهد و روند بهبود را تسهیل کند. در ادامه، مهم‌ترین عوارض احتمالی به صورت جامع بررسی شده‌اند.
نشتی سیمان استخوانی
یکی از رایج‌ترین عوارض ورتبروپلاستی، نشتی سیمان استخوانی (PMMA) از داخل مهره به خارج از محل تزریق است. این اتفاق معمولاً زمانی رخ می‌دهد که سیمان بیش از حد تزریق شود یا مهره آسیب‌دیده ترک‌های ریز داشته باشد. نشتی سیمان می‌تواند مشکلات مختلفی ایجاد کند، از جمله:
- فشار روی ریشه‌های عصبی یا نخاع که باعث درد شدید یا بی‌حسی اندام‌ها می‌شود
- ایجاد التهاب یا تورم در بافت‌های اطراف مهره
- در موارد نادر، نشتی به عروق خونی و ایجاد آمبولی ریوی
برای کاهش خطر نشتی سیمان، پزشک باید حجم دقیق سیمان را بر اساس اندازه مهره تعیین کند و تزریق را تحت هدایت تصویربرداری زنده (فلوروسکوپی یا سی‌تی‌اسکن) انجام دهد. همچنین، انتخاب سیمان با غلظت مناسب و تزریق آهسته، ریسک این عارضه را به حداقل می‌رساند.
عفونت یا التهاب محل جراحی
اگرچه ورتبروپلاستی کم‌تهاجمی است و نیاز به برش بزرگ ندارد، اما احتمال بروز عفونت در محل ورود سوزن یا مهره وجود دارد. این عفونت ممکن است در عرض چند روز تا چند هفته پس از عمل ظاهر شود و علائم آن شامل:
- قرمزی و تورم در محل تزریق
- درد غیرعادی یا افزایش درد پس از کاهش اولیه
- تب یا علائم عمومی عفونت
اقدامات پیشگیرانه شامل استریل دقیق محل جراحی، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های پروفیلاکتیک و رعایت بهداشت پس از ترخیص است. در صورت بروز عفونت، درمان سریع با داروهای آنتی‌بیوتیک یا در موارد شدید، تخلیه عفونت توسط جراح، ضروری است.
آسیب به عصب‌ها یا نخاع
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها در ورتبروپلاستی، احتمال آسیب به ساختارهای عصبی و نخاعی است. این عارضه معمولاً در اثر قرارگیری نادرست سوزن، تزریق بیش از حد سیمان یا شکستگی شدید مهره رخ می‌دهد. آسیب عصبی می‌تواند علائمی مانند:
- درد تیرکشنده در ناحیه کمر یا اندام‌ها
- بی‌حسی، گزگز یا ضعف عضلانی
- در موارد نادر، فلج موقت یا دائم
برای جلوگیری از این عارضه، انجام عمل توسط جراح مجرب و تحت هدایت تصویربرداری دقیق الزامی است. همچنین، تعیین دقیق مسیر ورود سوزن و حجم سیمان باعث می‌شود فشار اضافی روی نخاع یا ریشه‌های عصبی ایجاد نشود.
احتمال شکستگی در مهره‌های مجاور
یکی دیگر از عوارض بالقوه، شکستگی مهره‌های مجاور پس از انجام ورتبروپلاستی است. دلیل اصلی این عارضه، تغییر در توزیع نیرو در ستون فقرات و سخت شدن مهره تحت درمان است. وقتی مهره آسیب‌دیده سفت می‌شود، فشار بیشتری به مهره‌های اطراف منتقل می‌شود و احتمال شکستگی آن‌ها افزایش می‌یابد.
این خطر به ویژه در بیماران مبتلا به پوکی استخوان شدید بالاتر است. اقدامات پیشگیرانه شامل:
- مصرف منظم داروهای ضد پوکی استخوان و مکمل‌های کلسیم و ویتامین D
- حفظ وضعیت صحیح ستون فقرات هنگام نشستن، ایستادن و خوابیدن
- انجام تمرینات سبک و فیزیوتراپی مناسب برای تقویت عضلات پشتی و شکم
با رعایت این نکات، احتمال شکستگی‌های بعدی به حداقل می‌رسد و نتایج عمل طولانی‌مدت پایدار می‌ماند.
ستون فقرات شما، سرمایه سلامت شما
ورتبروپلاستی، با وجود کم‌تهاجمی بودن، یک راهکار دقیق و مؤثر برای درمان شکستگی‌های فشاری مهره‌ها محسوب می‌شود. این روش نه تنها درد را به سرعت کاهش می‌دهد، بلکه امکان بازگشت سریع به فعالیت‌های روزمره و جلوگیری از بدشکلی ستون فقرات را فراهم می‌کند. با این حال، موفقیت واقعی ورتبروپلاستی به انتخاب دقیق بیمار، انجام عمل توسط تیم پزشکی مجرب، رعایت نکات مراقبتی قبل و بعد از جراحی و توجه به پیشگیری از شکستگی‌های آینده وابسته است.
