راهنمای بیمار برای شکستگی فشاری مهرهٔ کمر
استخوان‌ها یا مهره‌هایی که ستون فقرات را تشکیل می‌دهند بسیار محکم هستند اما گاهی اوقات مهره‌ها نیز مانند سایر استخوان‌های بدن دچار شکستگی می‌شوند. شکستگی مهره معمولاً به دلایلی نظیر پوکی استخوان (بیماری که در آن استخوان‌ها ضعیف می‌شوند)، زمین خوردن شدید، فشار بیش‌ازحد یا آسیب‌دیدگی‌های فیزیکی رخ می‌دهد.
زمانی که استخوانی در ستون فقرات آسیب می‌بیند به آن شکستگی فشاری مهرهٔ کمری می‌گویند. این شکستگی عمدتاً در مهره‌های توراسیک (بخش میانی ستون فقرات)، به‌ویژه در مهره‌های پایین‌تر توراسیک، اتفاق می‌افتد.
هدف این متن کمک به شما در درک موارد زیر است:
- آناتومی ستون فقرات مربوط به شکستگی فشاری
- دلایل و علائم شکستگی فشاری
- نحوهٔ تشخیص بیماری
- درمان‌های موجود برای این بیماری
- برخی پیامدهای مربوط به شکستگی فشاری
آناتومی
شکستگی فشاری مهره‌ها معمولاً در بخش پایین مهره‌های توراسیک (T11 و T12) و اولین مهره از مهره‌های کمری رخ می‌دهد (L1).
به‌طورکلی، شکستگی فشاری مهره‌ها براثر فشار بیش‌ازحد بر جسم مهره‌ها ایجاد می‌شود که معمولاً ناشی از ترکیبی از خم شدن به جلو و فشار روبه‌پایین بر مهره‌ها است. به‌‌عنوان مثال، افتادن بر روی زمین در حالت نشسته از روی صندلی معمولاً باعث می‌شود که سرتان به سمت جلو برود و در همان زمان، باسنتان به زمین برخورد کند. این حادثه باعث می‌شود تا مهره‌ها به سمت جلو خم شوند و فشار بر قسمت جلوی ستون فقرات – جسم مهره‌ها متمرکز شود. شکستگی زمانی اتفاق می‌افتد که استخوان درواقع دچار کلاپس می‌شود و قسمت جلویی (قدامی) جسم مهره به شکل گوه‌ای درمی‌آید. استخوان کنسلوس (اسفنجی) داخل جسم مهره‌ها خرد یا فشرده می‌شود. در شکستگی‌های فشاری بسیار شدید، پشت جسم مهره‌ها ممکن است درواقع به داخل کانال نخاعی ورود کرده و به نخاع فشار بیاورد که خوشبختانه حادثه‌ای شایع نیست.
دلایل
اگرچه اصطلاح شکستگی فشاری معمولاً بیانگر آن است که شکستگی به دلیل فشار بیش‌ازحد بر استخوان ایجاد می‌شود اما این تنها دلیل این شکستگی محسوب نمی‌شود. اگر استخوان به‌قدری ضعیف باشد که نتواند فشار طبیعی را تحمل کند، ممکن است با اندکی فشار، جسم مهره‌ها دچار کلاپس شود. اکثر استخوان‌های سالم می‌توانند فشار زیادی را تحمل کنند و مهره‌ها برای گرفتن ضربه خم می‌شوند؛ هرچند، اگر نیروی وارده خارج از تحمل مهره‌ها باشد، یک یا چند تا از آن‌ها ممکن است بشکنند. برای درک شکستگی، خم کردن مدادی را در نظر بگیرید. اگر به مداد فشار وارد کنید، کمی خم می‌شود و پس از برداشتن فشار، به حالت اول برمی‌گردد. البته، اگر مداد را خیلی، بیش از نقطهٔ شکست آن، خم کنید امکان دارد که ترک بخورد یا بشکند. به همین ترتیب، میزان کلاپس یا شکستگی مهره‌ها بستگی به میزان فشاری دارد که باید تحمل کنند.
یکی از دلایل شایع شکستگی فشاری بیماری پوکی استخوان است. این بیماری باعث ضعیف شدن استخوان‌ها می‌شود و این ضعف اغلب تا حدی است که استخوان‌ها نمی‌توانند فشار طبیعی را تحمل کنند. استخوان‌های ضعیف شده ممکن است در حین فعالیت‌های عادی دچار کلاپس و منجر به شکستگی فشاری مهره‌ها کمری شوند. در حقیقت، شکستگی فشاری مهره‌های کمری شایع‌ترین نوع شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان هستند. چهل درصد تمام زنان تا 80 سالگی حداقل یک‌بار دچار این عارضه می‌شوند. شکستگی مهره‌ها می‌تواند شکل و استحکام ستون فقرات را برای همیشه تغییر دهد. این شکستگی‌ها اغلب به‌خودی‌خود درمان می‌شوند و درد از بین می‌رود؛ اما گاهی اوقات، اگر استخوان شکسته‌شده به‌اندازه کافی درمان نشود، درد باقی می‌ماند.
در موارد پوکی استخوان شدید، فعالیت‌های ساده‌ای همچون خم شدن به سمت جلو می‌تواند باعث «شکستگی کراش» یا شکستگی فشاری مهره‌ها می‌شود. این نوع شکستگی مهره باعث کاهش قد و قوز کمر، به‌ویژه در زنان سالمند، می‌شود. این اختلال (که کیفوز یا قوز کمر نامیده می‌شود) بزرگ‌نمایی ستون فقرات است که باعث می‌شود شانه‌ها به سمت جلو کشیده شوند و کتف شما بزرگ و قوزدار به نظر بیاید. آسیب به مهره‌های ستون فقرات نیز می‌تواند باعث شکستگی‌های خفیف تا شدید شود. چنین آسیبی می‌تواند ناشی از عوامل زیر باشد: زمین خوردن، پرش قوی، تصادف خودرو یا هر رویدادی که باعث شود ستون فقرات بیش از نقطهٔ شکست خود متحمل فشار شود.
علت دیگر شکستگی مهره‌ها بیماری متاستاز است. متاستاز اصطلاحی است که به گسترش سلول‌های سرطانی در سایر بخش‌های بدن اشاره دارد. استخوان‌های ستون فقرات مکانی شایع برای گسترش انواع مختلف سرطان‌ها هستند. شکستگی فشاری مهره‌ها که بدون دلیل یا به دلایل جزئی رخ می‌دهد، ممکن است اولین نشانه گسترش سرطان ناشناخته در ستون فقرات باشد. سرطان باعث تخریب بخشی از مهره‌ها می‌شود و استخوان‌ها را تا حدی ضعیف می‌کند که دچار کلاپس می‌شوند. این نشانه آن است که چیزی از داخل باعث آسیب به استخوان‌ها شده است.
علائم
درصورتی‌که شکستی ناشی از آسیب ناگهانی و محکم باشد، احتمالاً دچار درد شدید در ناحیه کمر، پاها و بازوها خواهید شد. همچنین درصورتی‌که شکستگی باعث آسیب به اعصاب ستون فقرات شود، ممکن است احساس ضعف یا بی‌حسی نیز در این قسمت‌ها به شما دست دهد. اگر کلاپس استخوان تدریجی باشد، مثلاً شکستگی ناشی از ضعیف شدن استخوان، درد هم کم‌تر است؛ حتی ممکن است تا زمانی که استخوان نشکسته باشد، هیچ دردی احساس نکنید.
تشخیص
برای تشخیص شکستگی باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک قبل از تشخیص بیماری و ارائه برنامهٔ درمانی به معاینهٔ فیزیکی و دریافت شرح‌حال کامل بیمار نیاز دارد. درد می‌تواند ناشی از علل داخلی زیادی باشد. تعیین ریشه مشکل از اهمیت بالایی برخوردار است. پس‌ازاینکه پزشک نظر بهتری درباره علت ناراحتی شما پیدا کرد، ممکن است انجام برخی آزمایش‌های تشخیصی را توصیه کند.
تاریخچه
در ابتدا، ممکن است از شما درخواست شود تا شرح‌حال کاملی از بیماری خود ارائه دهید. این کار ممکن است با تکمیل فرمی شروع شود که سؤالات زیادی راجع به درد از شما می‌پرسد. هرچه میزان اطلاعاتی که به پزشک خود ارائه می‌دهید بیشتر باشد، مشکلتان راحت‌تر تشخیص داده می‌شود. شرح‌حال شما در درک موارد زیر به پزشک کمک می‌کند: زمان شروع درد، هر چیزی که ممکن است باعث آسیب شده باشد، عوامل فیزیکی ایجادکنندهٔ درد و هرگونه سابقهٔ خانوادگی درخصوص بیماری‌تان. پزشک پس از مطالعه شرح‌حالتان، سؤالات بیشتری درباره اطلاعاتی که ارائه کرده‌اید می‌پرسد.
نمونه‌ای از برخی سؤالات عبارت‌اند از:
- در کدام قسمت احساس درد دارید؟ شدت دردتان چقدر است؟
- آیا درد به سایر قسمت‌های بدن هم می‌زند؟
- چه عواملی باعث تسکین یا تشدید درد می‌شوند؟
- آیا عملکرد مثانه یا روده‌هایتان با مشکل مواجه شده‌اند؟
معاینه فیزیکی
پزشک بعد از گرفتن شرح‌حال شما را معاینهٔ فیزیکی می‌کند. این کار به پزشک کمک می‌کند تا علل احتمالی بروز درد و علت آسیب‌دیدگی را تشخیص دهد. پزشک بر اساس محل درد ممکن است نواحی مختلف، گردن، کمر، بازوها، پاها و غیره، را معاینه کند. مشکلات عصبی به‌جز در بیماران جوانی که دچار آسیب شدید، مثلاً در تصادف اتومبیل، شده‌اند نادر است.
اگر پزشک مشکوک به شکستگی فشاری باشد، به بررسی درد نقطه‌ای در اطراف مهره‌های خاص می‌پردازد. بررسی وجود درد در برخی نقاط خاص کمک می‌کند تا پزشک علت اصلی بیماری را دقیق‌تر متوجه شود.
اگر تصور شود که شکستگی وجود دارد، تصویربرداری اشعه ایکس از ستون فقرات به‌طورکلی وجود یا عدم وجود شکستگی را تأیید می‌کند. تصویربرداری اشعه ایکس فرایندی بدون درد است که با استفاده از مواد رادیواکتیو از استخوان‌ها عکس می‌گیرد. این عکس بیشتر نشان‌دهنده استخوان‌ها است نه بافت‌های نرم، بنابراین در صورت شک به شکستگی قطعاً از این عکس استفاده می‌شود.
در صورت وجود شکستگی، پزشک ممکن است جهت اطمینان از استیبل بودن شکستگی توصیه به انجام سی‌تی اسکن کند. سی‌تی اسکن آزمایشی شبیه MRI و عکس رادیولوژی معمولی است زیرا هم می‌تواند استخوان‌ها و هم بافت‌های نرم را نشان دهد. با استفاده از سی‌تی اسکن می‌توان برش‌هایی از عکس رادیولوژی ستون فقرات را نیز ایجاد کرد تا هر بخش به‌صورت جداگانه بررسی شود. اسکن مجموعه‌ای از تصاویر مقطعی را ایجاد می‌کند. در زمینه شکستگی فشاری، نمای بالا و پایین ستون فقرات برای بررسی ثبات در کنار هم قرار می‌گیرند. سی‌تی اسکن معمولاً به این دلیل انجام می‌شود که مشخص شود آیا شکستگی خطری برای اعصاب دارد یا خیر.
معاینات عصبی نیز آغاز می‌شود. این معاینات به پزشک کمک می‌کند تا واکنش‌های عصبی شما، نظیر رفلکس‌ها، عضلات، و ادراکات حسی، را بررسی کند. ناهنجاری در معاینات عصبی می‌تواند بیانگر آسیب عصبی باشد. اعصاب نخاع وظیفه انتقال پیام‌ها از مغز به سایر بخش‌های بدن را دارند. در صورت آسیب دیدن اعصاب نخاعی، واکنش‌های عصبی و حرکتی شما دچار مشکل می‌شود.
در صورت احتمال آسیب دیدن اعصاب در شکستگی یا تردید درباره علل درد، توصیه می‌شود بیمار MRI انجام دهد. اسکن MRI آزمایشی نسبتاً جدید است که از اشعه استفاده نمی‌کند. اسکن MRI با استفاده از امواج رادیویی و مغناطیسی تصاویری کامپیوتری ایجاد می‌کند. MRI قادر است از میان لایه‌های مختلف ستون فقرات عبور کند و هرگونه ناهنجاری در بافت‌های نرم، مانند اعصاب و رباط‌ها، را نشان دهد.
اسکن هسته‌ای استخوان آزمایش تشخیصی دیگری است که ممکن است پزشک آن را توصیه کند. این آزمایش می‌تواند سن دقیق شکستگی را تعیین کند. اگر زمان زیادی از شکستگی گذشته باشد و به نظر می‌آید که شکستگی‌های دیگری نیز درمان شده‌اند، یعنی پوکی استخوان (بیماری ضعیف‌کننده استخوان) علت این شکستگی‌ها است. این مسئله در بیماران مسن، به‌خصوص زنان بسیار اهمیت دارد. در این‌گونه موارد، درمان شکستگی شامل اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از بروز سایر شکستگی‌های کمری است. چنین درمانی می‌تواند شامل موارد زیر باشد: مصرف مکمل کلسیم، افزایش ویتامین د، ورزش‌های استقامتی و درمان جایگزینی هورمون برای زنان.
درمان
رایج‌ترین درمان‌های موجود برای شکستگی فشاری مهره‌های توراسیک عبارت‌اند از: داروهای مسکن، کاهش فعالیت و استفاده از بریس. در برخی موارد نادر ممکن است بیمار به جراحی احتیاج پیدا کند.
- داروهای مسکن
داروهای مسکن در صورت استفاده صحیح می‌توانند باعث کاهش درد شوند؛ اما فراموش نکنید که این داروها به درمان شکستگی کمکی نمی‌کنند و فقط باعث کنترل درد می‌شوند.
- کاهش فعالیت
در چنین شرایطی مجبور می‌شوید تا میزان فعالیت‌های عادی خود را کاهش دهید و از انجام هرگونه فعالیت سنگین و تمرینات سخت خودداری کنید. همچنین باید از بلند کردن اجسام سنگین و هر کاری که باعث اعمال فشار بیش‌ازحد به مهره شکسته می‌شود دوری‌کنید. درصورتی‌که سن شما بالا باشد، پزشک ممکن است استراحت مطلق را توصیه کنید. استخوان‌های قدیمی‌تر دیرتر درمان می‌شوند و معمولاً نازک‌تر و ضعیف‌تر از استخوان‌های جوان‌تر هستند. این شکستگی را نیز مانند سایر شکستگی‌ها با دقت و جدیت درمان کنید.
- بریس
یکی دیگر از رایج‌ترین روش‌های درمانی برخی از شکستگی‌های فشاری مهره‌ها استفاده از بریس است. پزشک ممکن است توصیه کند از بریس‌های محافظ کمر (که به‌طور رسمی ارتز نامیده می‌شوند) استفاده کنید. بریس‌ها از کمر محافظت و مانع از حرکت می‌شوند؛ همان‌طور که بریس بازو از شکستگی بازو محافظت می‌کند. بریس طوری قالب‌گیری شده است که محکم با بدن شما مطابقت پیدا کند، مانند گچ گرفتن موضع شکسته‌شده. بریسی که برای درمان شکستگی فشاری مهره‌ها استفاده می‌شود طوری طراحی‌شده است که از خم شدن بیمار به سمت جلو جلوگیری می‌کند و ستون فقرات را در حالت هایپراکستنشن (یعنی کشیدگی یا صاف شدن بیش‌ازحد طبیعی) نگه می‌دارد. این کار باعث می‌شود تا فشار زیادی از روی مهره شکسته شده برداشته شود و مهره درمان گردد. به‌علاوه، از مهره محافظت کرده و از کلاپس بیشتر استخوان جلوگیری می‌کند.
شکستگی مهره‌ها تقریباً 3 ماه زمان می‌برد تا به‌طور کامل درمان گردد. تقریباً هرماه از بیمار عکس رادیولوژی گرفته می‌شود تا فرایند درمان تحت کنترل باشد.
- جراحی
به‌ندرت از جراحی برای درمان ستون فقرات تحت‌فشار استفاده می‌شود. در زمان شکستگی مهره‌ها، فقط در صورتی از جراحی، یا تثبیت داخلی، استفاده می‌شود که فرد دچار بی ثابتی شدید و ناگهانی در ستون فقرات خود باشد. به‌‌عنوان مثال، درصورتی‌که شکستگی باعث کاهش بیش از 50٪ ارتفاع جسم مهره شود، برای جلوگیری از آسیب‌های شدیدتر به اعصاب نخاعی نیاز به جراحی وجود دارد.
درصورتی‌که پزشک تشخیص دهد بیمار به جراحی نیاز دارد، توصیه می‌کند تا برای ثابت نگه‌داشتن مهره‌ها در جایگاه صحیح در زمان بهبود استخوان‌ها از روش جراحی تثبیت داخلی استفاده شود.
در صورت وجود علائمی از فشار بیش‌ازحد بر نخاع، ممکن است نیاز باشد تا بخشی از استخوانی که به نخاع فشار وارد می‌کند نیز برداشته شود.
- روش قدامی
زمانی که برای برداشتن فشار از روی نخاع جراحی ضرورت پیدا می‌کند، پزشک ممکن است توصیه کند تا جراحی از قسمت جلوی ستون فقرات انجام شود. در طول جراحی به روش قدامی، برشی بر روی قفسه سینه ایجاد می‌شود تا جراح بتواند قسمت جلوی ستون فقرات را ببیند و محل مهره آسیب‌دیده را شناسایی کند. پزشک پس از تعیین محل دقیق مهره، ممکن است قطعات شکسته استخوان را خارج کند تا فشار وارد بر نخاع را از بین ببرد. بعد از انجام این مراحل، معمولاً فیوژن ستون فقرات انجام می‌شود.
فیوژن قدامی ستون فقرات معمولاً با جایگزین کردن مهرهٔ شکسته توسط پیوند استخوان انجام می‌شود تا مهره بالا و پایین مهرهٔ شکسته از هم جدا نگه داشته شوند. استخوان پیوندی درنهایت رشد می‌کند و به مهرهٔ بالا و پایین خودجوش می‌خورد. طی این جراحی، از تعدادی پیچ، میله و صفحه فلزی استفاده می‌شود تا مهره‌ها در جای صحیح خود قرار بگیرند و طی چند ماه جوش بخورند. این ایمپلنت‌های فلزی درون بدن باقی می‌مانند و تا زمانی که مشکلی برای بیمار پیش نیاید از بدن خارج نمی‌شوند.
- روش خلفی
در برخی موارد، برای ثابت نگه‌داشتن مهره‌های شکسته می‌توان جراحی را از طریق برش بر روی کمر انجام داد. این روش به جراح امکان می‌دهد تا مهره‌ها را به کمک پیچ و میله فلزی در جای صحیح خود ثابت نگه دارد تا مهرهٔ شکسته درمان شود. زمانی که فشار زیادی بر نخاع وارد نمی‌شود و جراح قصد دارد تا از کلاپس بیشتر مهرهٔ شکسته جلوگیری کند، استفاده از جراحی خلفی مفیدتر است.
بدیهی است که جراحی ستون فقرات مسئولیتی جدی است. تثبیت داخلی به خاطر ریسک‌ها و پیامدهای مرتبط با جراحی ستون فقرات فقط در موارد جدی انجام می‌شود.
عوارض
هر عمل جراحی با عوارضی همراه است. وقتی جراحی نزدیک ستون فقرات و نخاع انجام می‌شود، این عوارض (در صورت بروز) می‌تواند بسیار خطرناک باشد. عوارض جراحی می‌توان شامل اختلالات و دردهای پس از عمل و نیاز به جراحی مجدد باشد. قبل از انجام جراحی باید در مورد عوارض آن با جراح خود صحبت کنید. لیست عوارض ارائه‌شده در اینجا کامل نیست و نمی‌تواند جایگزین گفت‌و‌گوی شما با جراحتان درخصوص ریسک‌های جراحی شود. فقط پزشک می‌تواند شرایط شما را ارزیابی کند و ریسک‌های هر نوع درمان پزشکی پیشنهادی را به شما اطلاع دهد.
شکستگی فشاری مهره‌ها می‌تواند عوارض متعدد و خاصی داشته باشد. اگر به عارضه‌ای مظنون شدید، لطفاً در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید.
دوره تخصص خود را در دانشگاه های علوم پزشکی شهید بهشتی و علوم پزشکی گیلان ( بخش پروفسور مجید سمیعی ) گذرانده اند ، ایشان عضو انجمن جراحان مغز و اعصاب ایران می باشند .